Quyết định rút lui của Panama khỏi Sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc: Một sự thay đổi địa chính trị

Bối cảnh về Kênh đào Panama

Kênh đào Panama, một trong những huyết mạch quan trọng của thương mại toàn cầu, được xây dựng bởi Hoa Kỳ và chính thức mở cửa vào năm 1914. Năm 1999, kênh đã được chuyển giao cho Panama theo Hiệp định Torrijos-Carter, đảm bảo tình trạng trung lập vĩnh viễn cho kênh[1][2][4].

Quyết định của Panama rút lui khỏi Sáng kiến Vành đai và Con đường

Trong một động thái địa chính trị đáng chú ý, Tổng thống Panama, José Raúl Mulino, đã thông báo rằng Panama sẽ không gia hạn thỏa thuận với Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) của Trung Quốc khi thỏa thuận hiện tại hết hạn. Quyết định này biến Panama thành quốc gia đầu tiên ở Mỹ Latinh rút lui khỏi sáng kiến này[1][3][4].

Nguyên nhân rút lui

Quyết định trên diễn ra sau áp lực từ Hoa Kỳ, đặc biệt là từ Bộ trưởng Ngoại giao Marco Rubio, người đã thăm Panama và gặp gỡ Tổng thống Mulino. Rubio nhấn mạnh sự cần thiết Panama phải giảm ảnh hưởng của Trung Quốc đối với Kênh đào Panama, cảnh báo về khả năng trả đũa từ Hoa Kỳ nếu điều này không được thực hiện[1][3][4].

Quan ngại của Hoa Kỳ về ảnh hưởng của Trung Quốc

Hoa Kỳ đã bày tỏ lo ngại về sự mở rộng ảnh hưởng của Trung Quốc tại Tây bán cầu, đặc biệt xung quanh Kênh đào Panama. Các công ty Trung Quốc như Tập đoàn Landbridge và CK Hutchison Holdings đang điều hành các cảng ở cả hai đầu kênh, làm dấy lên lo ngại về cơ sở hạ tầng có thể sử dụng cho mục đích quân sự và các thao tác chiến lược[2][3].

Hệ quả pháp lý và địa chính trị

Hiệp định Trung lập Vĩnh viễn giữa Hoa Kỳ và Panama đặt ra nghĩa vụ cho cả hai bên để duy trì tính trung lập của kênh. Hoa Kỳ lập luận rằng sự kiểm soát kinh tế của Trung Quốc đối với các khu vực xung quanh kênh có thể vi phạm các nghĩa vụ trong hiệp định, cho phép tốc độ quân sự hóa và kiểm soát tiếp cận kênh có thể diễn ra nhanh chóng. Điều này đã dẫn đến kêu gọi Hoa Kỳ hành động trước để bảo vệ lợi ích của mình[2].

Ý nghĩa kinh tế và chiến lược

Kênh đào Panama xử lý 6% toàn bộ lưu lượng hàng hải trên toàn thế giới và rất quan trọng cho giao thương toàn cầu, đặc biệt là cho thương mại giữa châu Á và các cảng phía Đông của châu Mỹ. Hiệu quả hoạt động cũng như vị trí chiến lược của kênh làm cho nó không thể thay thế, với các lựa chọn thay thế như vận tải đường bộ hay điều hướng qua Mũi Horn sẽ tốn kém hơn nhiều và gây tác động môi trường lớn[1][2].

Phản ứng từ Trung Quốc và các quốc gia khác

Việc Panama rút lui khỏi BRI được xem là một đòn giáng vào những nỗ lực ảnh hưởng của Bắc Kinh tại Tây bán cầu. Một số quốc gia khác, như Ý, cũng đã rút khỏi sáng kiến này, dẫn đến những lo ngại về lợi ích kinh tế và các cam kết dài hạn tiềm tàng với Trung Quốc. Brazil, trước đây đã xem xét việc tham gia BRI, cũng đã từ bỏ kế hoạch của mình vì những lo ngại tương tự[3].

Chiến lược và cách tiếp cận ngoại giao của Hoa Kỳ

Cách tiếp cận của Hoa Kỳ đối với tình huống này bao gồm một sự kết hợp giữa áp lực ngoại giao và sức mạnh kinh tế. Là người sử dụng chính của kênh và là nhà đầu tư nước ngoài lớn nhất tại Panama, Hoa Kỳ có ảnh hưởng đáng kể đến quyết định của Panama. Tuy nhiên, Hoa Kỳ cần phải cân bằng giữa lợi ích chiến lược và việc duy trì sự ổn định trong khu vực, tránh làm giảm thiểu hàng thập kỷ ngoại giao và luật pháp quốc tế[2].

Các câu nói và phản ứng

Tổng thống Panama, José Raúl Mulino: "Không có mối đe dọa thực sự nào về việc tái chiếm kênh hay việc sử dụng vũ lực"[4].
Bộ trưởng Ngoại giao Hoa Kỳ, Marco Rubio: "Hoa Kỳ không thể và sẽ không cho phép Đảng Cộng sản Trung Quốc tiếp tục kiểm soát hiệu quả và ngày càng mở rộng khu vực quanh Kênh đào Panama"[3].
Michael Sobolik, Viện Hudson: "Người Mỹ nên chào đón thành tựu này, và mọi đối tác BRI tại Mỹ Latinh nên theo cái gương của Panama"[3].

Kết luận

Quyết định của Panama rút lui khỏi Sáng kiến Vành đai và Con đường đánh dấu một sự thay đổi đáng kể trong bối cảnh địa chính trị của Tây bán cầu. Nó phản ánh cuộc cạnh tranh đang diễn ra giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc về ảnh hưởng và quyền kiểm soát đối với các cơ sở hạ tầng quan trọng như Kênh đào Panama. Khi căng thẳng tiếp tục gia tăng, Hoa Kỳ cần điều chỉnh tình huống này một cách khéo léo với sự nhìn xa trông rộng và chính xác trong ngoại giao để bảo vệ lợi ích mà không làm mất ổn định khu vực.

Để tìm hiểu thêm về những tác động địa chính trị và bối cảnh lịch sử của Kênh đào Panama, hãy xem: